میرکریمی: قصه گویی در سینما مثل احضار ارواح است - وبلاگ همسفر

به گزارش وبلاگ همسفر، تهران (پانا) - سیدرضا میرکریمی تهیه کننده و کارگردان سینمای ایران در مسترکلاسی با عنوان تجربه های کارگردانی فیلمساز به مثابه کیمیاگر به مرور تجربیات خود در عرصه فیلمسازی پرداخت.

به گزارش ستاد خبری سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، مستر کلاس سیدرضا میرکریمی با عنوان تجربه های کارگردانی فیلمساز به مثابه کیمیاگر عصر امروز چهارشنبه 5 خرداد در سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر با اجرای شادمهر راستین برگزار گردید.

در ابتدای این مسترکلاس میرکریمی بیان نمود: ابتدا باید بگویم که به چند دلیل خواستم در این مصاحبه باشم چون تا الان خیلی تن به این نداده ام که کارگاه یا کلاسی داشته باشم نه به خاطر اینکه حوصله آن را ندارم بلکه به این خاطر که فکر می کنم این انتقال تجربه احتیاج به مهارتی دارد که فکر می کنم هنوز آن را کسب ننموده ام. عواملی که باعث شد در این کارگاه باشم حضور شادمهر راستین و البته نام جشنواره جهانی فیلم فجر است؛ من برای این جشنواره و سابقه آموزشی آن اهمیت قائلم و امیدوارم در دوره های جدید هم بتواند همینطور به کار خود ادامه بدهد.

سینما و مهارت جذاب قصه گفتن

او در ادامه اظهار کرد: نکته مهم در سینما قصه گویی است. مهارتِ جذاب تعریف کردن یک قصه و زندگی ای که در قالب مستند وجود داشته یا زائیده ذهن نویسنده است مهم است، باید اشتراکات این موضوع را پیدا کرد. اصولاً قصه گفتن چه در سینما، چه ادبیات و... مهم است و باید بدانیم چه ویژگی هایی را باید داشته باشیم تا مخاطبان را جذب کنیم گاهی فکر می کنم قصه گفتن به گونه ای مثل احضار ارواح است، سحری در آن وجود دارد که اگر آن سحر را نداشته باشیم تمام حقه ها و ترفندهایی که برای جذاب تعریف کردن قصه یاد گرفته ایم، برای مخاطبان رو می گردد؛ مثل شعبده بازی که با اینکه می داند حقه دارد ولی وقتی پیروز است که در لحظه اجرا باور داشته باشد معجزه ای در حال رخ دادن است.

میرکریمی ادامه داد: فیلمساز خودش باید از کاری که می نماید هیجان زده باشد و از آن لذت ببرد، به نظرم قبل از اینکه روحی را روی پرده ظاهر کنید که دیگران از آن متعجب شوند و قصه آن را پیگیری نمایند، باید ابتدا روح مخاطب را از کالبد آن بیرون بیاورید. اولین احضار روح باید روی مخاطب صورت بگیرد یعنی به این برسیم که چگونه قصه را تعریف کنیم تا روح مخاطبان را از بدن آنها بیرون بکشیم. به نظرم کلماتی مثل همذات پنداری و... کلمات کوچکی برای این موضوع هستند.

کارگردان یه حبه قند عنوان نمود: باید با متد مختلف مخاطب را از خود بیخود کنید تا آماده گردد تا به کالبد شخص دیگر برود و از زاویه دید او به مسایل نگاه کند. برای آغاز باید کاری کنیم که مخاطب آرام آرام از روزمرگی و نگاه خود خارج و به قالب دیگری برود. بعضی حتی معتقدند رفتن به قالب یک شخص دیگر، امر اخلاقی هم هست. یک فیلم حتی اگر یک قصه بد تعریف کند همین که این مهارت را به مخاطب می دهد که یاد بگیرد برای لحظه ای جای شخص دیگری باشد یک مهارت است و این مهارت به او یاد می دهد که گاهی به دیگران حق بدهد. کم کردن فاصله مخاطب با پرده سینما به ما یاد می دهد به متن قصه برویم. اولین چیزی که باید رعایت کنیم این است که قصه ای را به صورت تکراری تعریف نکنیم. من دوست ندارم فیلم هایم را دوبار ببینم اما دوست دارم جایی کنار پرده باشد، آنجا بروم و مخاطبان را ببینم و بدانم این شعبده همان اندازه که برای من هیجان انگیز است برای مخاطبان هم هیجان دارد؟

او گفت: برای من هیچوقت ایده اولیه اینقدر مهم نبوده است؛ اینکه چگونه آن را ارائه بدهم، مهم است. به نظرم ممکن است داشتن ایده اولیه خیلی درخشان، ناشی از این باشد که تو مهارت پیدا کردن ارتباطات پنهان بین اجزای متفاوت در عالم را نداری. یک قصه گو باید بداند که هیچ چیز بی ربطی در جهان وجود ندارد. به عنوان راوی باید این ارتباطات را پیدا کنی و این چنین مهارت تو معین می گردد.

فیلمسازان درجه یک، اجتماع را درک نموده اند

میرکریمی شرح داد: کشف ارتباطات پنهان هم برای کسی که قصه را تعریف می نماید و هم آن کسی که می شنود باید جذاب باشد که این امر به ابزار و مهارت هایی احتیاج دارد. در دکوپاژ، صوت، تکنیک و... به این مهارت احتیاج است. می گردد بخشی از این مهارت را به دست آورد، بخشی هم ناشی از تجربه زیسته است حتی گاهی تجربیاتی مثل تحقیر شدن و.... قدرتی به شما می دهد که وقتی تبدیل به قصه شما می گردد می بینید که چقدر جواب می دهد. این عطش برای جذب مخاطب به کلام خودتان، به شما این مهارت را می تواند یاد بدهد که با آنها چگونه صحبت کنید. فیلمسازان درجه یک کسانی بودند که اجتماع را درک نموده اند اما جسارت بروز و ظهور نداشتند، آنها دوره ای را در انزوا بوده اند. بخش زیادی از این مهارت قابل فرمول شدن است. بیشتر کارگردانان جهان مهارت اکتسابی دارند اما اینکه این شیمی تبدیل به کیمیا گردد، عده کمی به آن دست پیدا می نمایند.

کارگردان امروز شرح داد: کیمیاگر کسی است که دیگر از الگوهای از پیش طراحی شده، استفاده نکند. او هر چیزی را طلا می نماید چون دیگر ارتباطات را درک نموده، او سیمای پشت هرچیزی را می بیند و مخاطب راستا تکراری نمی رود.

میرکریمی بیان کرد: ما موقع نوشتن داستان به همین سادگی دنبال قصه افرادی بودیم که موضوع آنها را هیچ گاه در روزنامه ها نمی بینید، یعنی زنان خانه دار، آنها بحران هایی دارند که چندان کسی به سراغشان نمی رود. می خواهم بگویم ما سعی می کردیم به آنها نزدیک شویم البته نمی توانیم مخاطب را کاملا در قالب یک شخصیت دیگر بگذاریم ولی می توانیم به آن شخصیت نزدیک کنیم.

میرکریمی در پاسخ به این سوال شادمهر راستین که در یک فیلم موضوع برای شما بیشتر جذاب است یا شخصیت؟ شرح داد: من یادم نمی آید با موضوع، قصه ای را آغاز نموده باشم. موضوع همواره همراه با شخصیت بوده است. شخصا فکر می کنم حتی اگر از اطرافیان خودتان هم متنفر باشید باید به آدم های قصه خودتان احترام بگذارید و دوستشان داشته باشید. کسی که شخصیت های خود را دوست نداشته باشد، یک مدعی است که در حال حرف زدن است، فکر می نماید برتر از آدم های قصه اش است و می تواند قضاوت کند اما بوی بد این مدعی بودن بین مخاطبان می پیچد، مثلا از فیلم های هنری در دورانی استقبال خوبی می شد چون اصالت داشتند. در آن دوران، بیشتریت فیلمسازان به چیزی که می گفتند، باور داشتند. همه آنها در حال کشف بودند به همین دلیل برای مخاطب تماشای آن فیلم ها یک لذت معنوی و حس روشنفکری خوب به همراه داشت اما چه اتفاقی در دهه 70 و 80 افتاد؟ در آن موقع بعضی فکر کردند فرمول ساخت چنین فیلم هایی را پیدا نموده اند و فیک آن ها را ساختند. وقتی بیشتر فیلم های بعدی را می بینید، متوجه می شوید فیلمسازش شخصیت های خود را دوست نداشته و از له کردن آنها لذت می برد.

او ادامه داد: من اتفاقا با آقای کیارستمی که صحبت می کردم متوجه شدم این موضوع برایش مهم است او شخصیت های قصه را تا مرز تحقیر می برد ولی از یک جایی بیشتر این کار را نمی کرد، بنای او این نبود که بگوید منِ قصه گو از تو جلوتر هستم. اگر فیلمی سیاه است به این دلیل است که فیلمساز او شخصیت های خود را دوست ندارد شخصیت های او افرادی بی خاصیت و تو سری خوری هستند که هیچ چیز را نمی توانند تغییر بدهند و نسخه آنها از قبل پیچیده شده است. اینکه می گوییم حالا دیگر از فیلم های هنری استقبال نمی گردد به همین دلیل است. اصل سینما این است که تو با شخصیت ها همذات پنداری کنی، از جایگاه خود به درون پرده و قصه بروی و این لاجرم حتی در بدترین فیلم ها هم کمی رخ می دهد. اگر ما به کالبد شخصیتی برویم که مدام به وسیله فیلمساز تحقیر می گردد دیگر آن فیلم را دوست نداریم.

کارگردان دختر بیان نمود: حتی اینکه کسی تعریفی دقیق از شخصیت داشته باشد غلط است. هیچکس نمی تواند تعریفی دقیق از شخصیت داشته باشد، کارگردان می تواند مخاطب را به جهانی شخصیت قصه نزدیک کند اما نمی تواند به صورت دقیق آن را ترسیم کند. اگر همه راه ها را برای هر اتفاق غیرمنتظره ای ببندید دستتان رو می گردد.

میرکریمی گفت: مهم این است که دغدغه شما واقعی باشد، نگران انتها شخصیت ها باشید، باورش کنید و واقعا با بی رحمی به جای او تصمیم نگیرید.

این کارگردان در سرانجام گفت: قصه گویی به اشتراک گذاشتن یک تجربه با مخاطبان است. حتما به کسانی برخورده اید که فیلم شما را دیده اند و معنایی فراتر از آنچه که مدنظر شما بوده، گرفته اند. سخت است برای همه نسخه بپیچید باید فاصله ای را خالی بگذاریم. کافی است درباره تجربه خودمان صحبت کنیم، آن را تبدیل به نسخه نکنیم و نگوییم همه باید این تجربه را، تجربه نمایند. در قصه به گونه ای رفتار نکنید که مخاطب فکر کند این نهایتِ آن چیزی است که می خواستید بگویید، تحیر شما باید در قصه باشد من از کسی که متحیر است و مدعی نیست بیشتر خوشم می آید.

سی وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از 5 تا 12 خرداد 1400 به دبیری محمدمهدی عسگرپور نویسنده، کارگردان و تهیه نماینده سینما در تهران برگزار می گردد.