ایران در مواجهه با خطر جهانی زباله الکترونیکی - وبلاگ همسفر

به گزارش وبلاگ همسفر، بسیاری از تجهیزات الکترونیکی که از آنها در محل کار یا محیط خانه استفاده می کنید حاوی مواد شیمیایی سمی و خطرناکی مانند سرب، جیوه و ... هستند که پس از سرانجام عمر مفید وسایل الکترونیکی یا از رده خارج شدن آنها به اسم زباله های الکترونیکی، محیط زندگی ما را در معرض خطر قرار می دهند. در بسیاری از کشورها، این نوع زباله ها را از زباله های معمولی تفکیک نموده، آنها را در مکان هایی که دارای تجهیزات مناسبی برای بازیافت، ذخیره و از میان بردن زباله های الکترونیکی هستند، جمع آوری می نمایند. مواد سمی و آلاینده های موجود در تجهیزات الکترونیکی با توجه به نوع این وسایل و شرکت های فراوری نماینده آنها متفاوت خواهد بود.

ایران در روبروه با خطر دنیای زباله الکترونیکی

نویسنده:فرزانه محبی

بسیاری از تجهیزات الکترونیکی که از آنها در محل کار یا محیط خانه استفاده می کنید حاوی مواد شیمیایی سمی و خطرناکی مانند سرب، جیوه و ... هستند که پس از سرانجام عمر مفید وسایل الکترونیکی یا از رده خارج شدن آنها به اسم زباله های الکترونیکی، محیط زندگی ما را در معرض خطر قرار می دهند. در بسیاری از کشورها، این نوع زباله ها را از زباله های معمولی تفکیک نموده، آنها را در مکان هایی که دارای تجهیزات مناسبی برای بازیافت، ذخیره و از میان بردن زباله های الکترونیکی هستند، جمع آوری می نمایند. مواد سمی و آلاینده های موجود در تجهیزات الکترونیکی با توجه به نوع این وسایل و شرکت های فراوری نماینده آنها متفاوت خواهد بود. اگر چه در بسیاری از کشورها قوانین مشخصی برای جمع آوری و بازیافت زباله های الکترونیکی، تدوین شده و به مرحله ی اجرا در آمده است، اما همچنان بسیاری از کشورها نسبت به پیغامدهای زیست محیطی ناشی از این پدیده بی توجه هستند؛ در حالی که مدیریت صحیح و اتخاذ راهکارهایی در بازیافت زباله های الکترونیکی می تواند نقش مهمی در کاهش خطرات زیست محیطی ناشی از تجمع زباله های الکترونیکی داشته باشد. زباله های الکترونیکی موضوع تازهی در زمینه آنالیز انواع آلودگی های صنعتی است که از بسیاری جهات یادآور صنایع مختلف در دوران گذشته خواهد بود. اگر چه گوشی های تلفن همراه، رایانه های دستی، دستگاه های پخش موسیقی و بسیاری دیگر از تجهیزات الکترونیکی توانسته اند ابعاد مختلف زندگی ما انسانها را تحت تأثیر خود قرار دهند و رفاه و آسایش در زندگی امروز را برای ما به ارمغان آورند، اما آنچه اهمیت دارد این که چنین تجهیزاتی حاوی فلزات خطرناکی مانند سرب و جیوه هستند که انباشته شدن آنها در محیط اطراف زندگی ما سبب آلودگی هوا و محیط زیست خواهد شد.

بر اساس گزارش اعلام شده از سوی سازمان ملل امروزه مقادیر انبوهی از زباله های الکترونیکی محیط زندگی ما را محاصره نموده اند که ضروری است برای بازیافت این آلاینده ها و به حداقل رساندن پیغامدهای زیست محیطی ناشی از تجمع آنها در محیط، تدابیر مناسبی اتخاذ گردد. کشورهای ثروتمند، سیاست های خاصی را برای کاهش آسیب های زیست محیطی ناشی از زباله های الکترونیکی در نظر گرفته اند که به موجب آن تجمع این نوع زباله ها در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هند افزایش یافته است.

در جنوب کشور چین علی رغم رعایت اصول ایمنی و بهداشتی، زباله های الکترونیکی بازیافت می شوند که عدم امکان بازیافت بعضی از مواد تشکیل دهنده ی تجهیزات الکترونیکی منجر به آلودگی محیط و آبهای سطحی خواهد شد. در حالی که بر اساس قوانین مصوب در سازمان ملل، کشورهای در حال توسعه می توانند از ورود زباله های خطرناک از کشورهای دیگر ممانعت به عمل آورند و کشورهای صادرنماینده هم نمی توانند بدون اخذ مجوز از کشور مبدأ این نوع زباله ها را به آن کشورها صادر نمایند.

متأسفانه در کشورهایی مانند چین، شرایط نامناسب مالی ساکنان سبب شده است به امید یافتن اجرای فلزی با ارزش در میان زباله های الکترونیکی و کسب درآمدی ناچیز، مقدار تجزیه ی زباله های الکترونیکی در این کشور به یک میلیون تن در سال افزایش یابد و در صورتی که اقدام مناسبی در این زمینه اتخاذ نگردد، مقدار فراوری این زباله ها با افزایش تقاضا برای تجهیزات الکترونیکی در سطح دنیا افزایش خواهد یافت. در حال حاضر انهدام زباله های الکترونیکی و کاهش پیغامدهای زیست محیطی ناشی از تجمع آنها، یکی از بزرگترین معضلات زیست محیطی است.

ایران با زباله های الکترونیکی چه می نماید؟

علی رغم اینکه در بسیاری از کشورها تفکیک زباله های الکترونیکی از دیگر انواع زباله ها اهمیت بسیار زیادی دارد، اما متأسفانه در کشور ما به دلیل وجود مسائل زیاد در زمینه تفکیک و بازیافت زباله های خطرناک این مسأله چندان مورد توجه قرار نگرفته است، در حالیکه بازیافت یارانه ها به اسم بخش مهمی از زباله های الکترونیکی فراوریی در سطح کشور می تواند علاوه بر منافع مالی حاصل از جداسازی عناصر ارزشمند، نقش مهمی در کاهش خطرات زیست محیطی داشته باشد. اگر چه عمر مفید رایانه ها در سطح دنیا حدود 3 سال برآورده شده است، اما طراحی و عرضه نرم افزارها و برنامه های رایانه ای تازه در بازارهای دنیای سبب کاهش کارآیی رایانه های موجود در اجرای این برنامه ها و در نتیجه کاهش عمر مفید آنها شده است.

با توجه به اینکه بسیاری از کارشناسان امکان استفاده از قطعات و اجزای رایانه های از رده خارج در زمینه های دیگر را مورد تأیید قرار داده اند، با در نظر گرفتن و اجرای یک برنامه مناسب مجدد از چنین تجهیزاتی می توان انباشته شدن رایانه های قدیمی در انبارهای سازمان ها و ادارات را به حداقل کاهش داد. اگر چه بعضی بر این باورند که زباله های رایانه ای به دلیل داشتن فلزات ارزشمند مانند طلا و پلاتین از اهمیت و صندلی خاصی برخوردارند، اما باید این نکته را هم مورد توجه قرار داد که بازیافت این نوع زباله ها مستلزم دستیابی به فناوری پیشرفته ای است که تنها در انحصار بعضی از کشورهای پیشرفته واقع شده است و به همین سبب در ایران قطعات مداری تجهیزات الکترونیکی از رده خارج دور انداخته شده و همراه با دیگر زباله های جمع آوری شده در مراکز دفن زباله در زیر خاک مدفون خواهد شد و به این ترتیب وجود فلزات سنگین و مواد شیمیایی خطرناکی که وارد آبهای زیرزمینی و چرخه های طبیعی زیست محیطی می شوند، تهدیدی جدی علیه سلامت انسانها خواهد بود.

اگر چه در سالهای اخیر فناوری های نوین در عرصه ی الکترونیک سبب بهبود شرایط زندگی ما انسانها شده اند، اما به موازات آن با مسائل تازهی ناشی از فراوری زباله های الکترونیکی روبرو شده ایم که نه تنها در مقایسه با زباله های خانگی با سرعت بیشتری رو به افزایش و حاوی مواد خطرناک تر و سمی تری هم بوده اند که وجود بعضی از آنها در محیط می تواند شیوع بیماری های مختلف مانند کمبود آهن، آسیب های مغزی، بیماری های کبدی و ... در سطح جوامع را توجیه کند. با توجه به اینکه همه ی اجزای تشکیل دهنده ابزارها و تجهیزات الکترونیکی از قابلیت بازیافت و استفاده ی مجدد در زمینه های مختلف برخوردار هستند، اگر شرکت های فراوری نماینده این قطعات در سراسر دنیا مسئول بازیافت فراوریات خود را به عهده گیرند، پیغامدهای زیست محیطی حاصل از کاربرد شیوه های نامناسب در بازیافت زباله های الکترونیکی یا استفاده از روش های دیگر مانند دفع و سوزاندن مواد حاصل از تجمع قطعات و ابزارهای مستعمل و از رده خارج هم به مراتب کاهش خواهد یافت. به این ترتیب، این کشورها هم در کوشش خواهند بود تا فراوریات خود را به گونه ای فراوری نمایند که اولاً برای مدت زمان بیشتری برای فرد کاربر قابل استفاده باشند و دوم اینکه با استفاده از روش ساده تر بتوان آنها را بازیافت کرد.

فناوری به یاری فناوری می آید

یکی از فناوری های تازهی که به اسم روشی مناسب در بازیافت زباله های الکترونیکی مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از روش تجزیه ی بیولوژیکی است. در این روش از میکروارگانیسم ها برای بازیافت فلزات سنگین استفاده می گردد که در مقایسه با روشهای دیگر هزینه کمتری دارد و آلودگی های شیمیایی حاصل از بازیافت زباله های الکترونیکی را به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد. بسیاری از محققان ژاپنی استفاده از موادی که قابلیت تجزیه ی زیستی برخوردارند را در ساخت تراشه های الکترونیکی که در ابعاد بزرگ طراحی می شوند، آنالیز نموده اند. این مواد که بر پایه ی ترکیبات گیاهی فراوری می شوند از موادی مانند اسید پلی لاکتیک مشتق می شوند که از ذرت به دست آمده و از نظر زیستی به راحتی قابل تجزیه است. علاوه بر این، سوختن چنین موادی سبب فراوری گازهای سمی نخواهد شد. این گروه از محققان امیدوارند با استفاده از موادی که از قابلیت تجزیه ی زیستی برخوردارند، بتوانند تجهیزات الکترونیکی تازهی را به بازار عرضه نمایند که به سادگی در چرخه های طبیعت بازیافت شوند و فاقد پیغامدهای نامطلوب ناشی از بازیافت زباله های الکترونیکی باشند. با توجه به آنچه گفته شد، می توان به این نتیجه رسید که آن گروه از تجهیزات الکترونیکی که از قابلیت بازیافت برخوردار باشند، به اسم یک کالای مصرفی ارزشمند مطرح خواهند بود و در صورتی که غیر قابل بازیافت و استفاده مجدد باشند، به آنها زباله ی الکترونیکی گفته می گردد؛ چرا که اجزای سازنده آنها سمی اند و از نظر زیستی قابل تجزیه نخواهند بود.

ثروتی نهفته در دل زباله های سیاه

اگر بتوانیم به راهکارهای زیست محیطی مناسبی در بازیافت زباله های الکترونیکی دست یابیم، می توان گفت که آنها منبع ارزشمندی برای فراوری مواد خام ثانویه هستند در غیر این صورت می توان گفت زباله های الکترونیکی منشأ اصلی فراوری مواد سمی و در نتیجه عامل اصلی شیوع انواع سرطان ها در جوامع انسانی هستند. تحولات سریع فناوری، کاهش هزینه های اولیه ی فراوری و در نتیجه از رده خارج شدن بسیاری از تجهیزات الکترونیکی پس از گذشت مدت زمانی کوتاه، سبب افزایش مسائل ناشی از تجمع زباله های الکترونیکی در سطح دنیا شده است. اگرچه زباله های الکترونیکی تنها 2 درصد از حجم کل زباله های جمع آوری شده در کشورهای مختلف را تشکیل می دهد؛ اما این حجم ناچیز شامل 70 درصد زباله های حاوی مواد سمی است و با توجه به اینکه سالانه 30 تا 50 میلیون تن زباله ی الکترونیکی در سطح دنیا فراوری می گردد، باید این موضوع را به صورت جدی تر آنالیز کرد.

منبع: نشریه پیغام پزشک، شماره 57

منبع: راسخون