بندر دَیر؛ از صیادی تا بهشت پرندگان - وبلاگ همسفر

به گزارش وبلاگ همسفر، بندر تاریخی دیر، نگین بنادر صیادی ایران است. این بندر زیستگاه لاک پشت های پوزه عقابی، پرندگان زیبا و گنبدهای نمکی است.

بندر دَیِر در استان بوشهر بزرگ ترین بندر صیادی ایران است که از دیرباز به عنوان یکی از بنادر تجاری و مهم ایران محسوب می گردد. این بندر با دارا بودن جاذبه های تاریخی از دوره های مختلف، مکان های طبیعی و حیات وحش متنوع، یکی از شهرهای دیدنی جنوب ایران است.

بندر دَیّر

بندر تاریخی دیر که در متون تاریخی مختلف مانند فارسنامه ناصری و ابن بلخی با نام هایی چون بتانه، بردستان و نجیرم شناخته می گردد، بزرگ ترین بندر صیادی ایران به شمار می رود. بر اساس مطالعات باستان شناختی، آثار و شواهدی از دوران ساسانیان را می توان در تل سوز مشاهده کرد. حمدالله مستوفی، جغرافی دان قرن هشت هجری قمری، در کتاب خود نزهه القلوب، از محصولات کشاورزی و دیرهای موجود در این بندر سخن گفته و بیان می نماید: ماندستان بیابانی است سی فرسنگ بر ساحل دریا و در آنجا دیرهاست و هیچ آب روان و کاریز ندارد و حاصلش جز غله و پنبه دیمی ندارد.

این بندر تجاری، مرکز شهرستانی به همین نام است و در 200 کیلومتری بوشهر قرار گرفته است. سواحل گرم و آفتابی، لنج سواری، جزایر زیبایی همانند نخیلو، گنبدهای نمکی و آثار تاریخی مانند مسجدجامع بردستان، از جاهای دیدنی بندر دیر به شمار می فرایند. ماهی های حلوا سفید، شیر، قباد و شوریده از صادارت این بندر است که از اسکله های تجاری آن صادر می گردد.

مسجدجامع بردستان

مسجدجامع بردستان از قدیمی ترین بناهای اسلامی بوشهر در شهرستان دیر قرار گرفته است. بنا بر روایات، ساخت این مسجد را به عمربن عبدالعزیز و قرون اولیه اسلامی نسبت می دهند. کتیبه به دست آمده از این مسجد نشان می دهد که در قرن هشت هجری و در سال 852 و سپس در سال 1273 هجری قمری به وسیله حیدرخان دشتی، این بنا تعمیر شده است. در نزدیکی این مسجد، قبرستانی وجود دارد که بر اساس تاریخ سنگ قبرها مربوط به قرن چهار و پنج هجری است.

مسجد بردستان فاقد صحن و حیاط مرکزی است که در معماری نواحی جنوبی ایران چنین ویژگی ای دیده می گردد. این مسجد دارای یک عمارت مستطیل شکل با یک مدخل کوچک و شبستان وسیع است. شبستان برای روشنایی و هواگیری، فضاهای درگاه مانندی دارد که از داخل و خارج با گچ بری های زیبایی تزیین شده است. بر فراز شبستان، بادگیری به سبک معمول منطقه ها جنوب ایران ساخته شده است که موجب خنکی و تلطیف هوای درون شبستان در فصل تابستان می گردد. این مسجد در سال 1377 خورشیدی با شماره 2060 در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است.

قلعه بردستان

از دیرباز قلعه ها و دژها مکانی برای حفظ امنیت و دفاع در برابر تهاجمات بوده است که به همراه برج های دیده بانی، دیوارهای دفاعی و خندق ها، آرامش را برای ساکنان خود ایجاد می کردند. قلعه دوران اسلامی بردستان نیز که نمونه پاسخ گویی به احتیاج انسان برای امنیت و دفاع است، در بردستان، در پنج کیلومتری شرق بندر دیر قرار گرفته است. در ساخت این قلعه سنگی شیوه معماری دوران ساسانی در تاق سازی، گوشواره ها و برج سازی به کارگرفته شده است. این بنا شامل یک برج سه طبقه با تعدادی اتاق های تودرتو است که در گذشته شامل برج ها، شاه نشین، دیوارها و حیاط ها بوده است. قدمت این بنا به طور دقیق تعیین نیست؛ اما بر اساس شواهد، این بنا در دوران قاجار کاربری داشته و بازسازی شده است. این بنا اخیرا نیز مورد بازسازی قرار گرفته است.

مُند؛ زیستگاه حیات

در سال 1353 خورشیدی سازمان محیط زیست کشور، جهت نگهداری گونه های نادر و در خطر انقراض حیوانات و منطقه ها طبیعی چهار منطقه ی: حفاظت شده، پارک ملی، اثر طبیعی، ذخیره گاه حیات وحش را ایجاد کرد. منطقه حفاظت شده مند با دو زیست بوم آبی و خشکی در بخش بردخون از توابع شهرستان دیر در 180 کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر قرار گرفته است. قسمت های جنوبی مند در حاشیه رودخانه، پوشش گیاهی متنوع تری نسبت به نواحی مرکزی و شرقی آن دارد و دارای دو فصل زمستان نسبتا خشک و تابستانی گرم است. چهار جزیره خان، تهمادون، نخیلو و ام الکرم به زیبایی منطقه مند اضافه نمود ه است.

یکی از زیبایی های این منطقه، وجود پرندگان بسیار باارزش و زیبای درنا است که از اواخر فصل پاییز تا اوایل فروردین در این منطقه هستند. زیباترین صحنه های حیات وحش مند مربوط به ده ها هزار پرستوی کاکلی کوچک و بزرگ دریایی است که در جزایر مند روی شن های داغ تخم گذاری می نمایند. این منطقه نقش مهمی در حفظ و نگهداری انواع پرندگان، حیوانات و آبزیان دارد.

جزیره نخیلو؛ بهشت پرندگان و پوزه عقابی ها

جزیره غیرمسکونی و تحت حفاظت نخیلو یکی از جزایر چهارگانه منطقه مند است. این جزیره دریایی، زیستگاه پرندگان مختلف است و مهم ترین منطقه زادآوری پرندگان مهاجر در خاورمیانه و زیستگاه گونه نادری از لاک پشت ها به نام لاک پشت پوزه عقابی محسوب می گردد.

لاک پشت پوزه عقابی که از خزندگان در خطر انقراض جهانی است، در آب های گرم خلیج فارس و دریای عمان زندگی می نماید. زیستگاه این لاک پشت، آب های کم عمق با بستر مرجانی و اسفنج دریایی است. این خزنده از اسفند تا اواخر اردیبهشت ماه، در سواحل ماسه ای تخم گذاری می نماید و از اوایل خرداد تا اواسط تیرماه، بچه های آن سر از تخم بیرون می آورند. این نوع لاک پشت علاوه بر جزیره نخیلو، در جزایر لارک، قشم و هنگام نیز مشاهده می گردد.

گنبد نمکی جاشک

گنبدهای نمکی، سازندهای گچی و نمکی و بیرون زدگی نمک ها در درون لایه های آهکی هستند. فرسایش این گنبدها بر اثر بارش های رگباری، پدیده های متنوع و رنگارنگی از توده های فرسایش یافته نمکی تشکیل داده که در نوع خود بی نظیر هستند. این پدیده های زیبا را می توان در نواحی ای از ایران مرکزی و زاگرس جنوبی، در استان های بوشهر، هرمزگان و جنوب استان فارس به فراوانی مشاهده کرد که تعداد آن ها به حدود 144 گنبد می رسد. در بعضی از سطوح به علت بالا بودن غلظت نمک، تمام سطح زمین سفید پوش شده است و رسوبات نمکی انباشته شده روی هم، یخچال های نمکی را به وجود آورده است که فقط در جنوب ایران و کشور عمان دیده می گردد. این گنبدها به صورت اشکال زیبا و متنوع از مجذوب کننده ترین مکان های دیدنی به شمار می فرایند که می توان به آبشارهای نمکی، چشمه های نمکی ، تخت دیو یا دودکش جن، دره گل کلم، نمک شارها و نمک شان ها است.

گنبد نمکی جاشک به عنوان یک اثر طبیعی ملی یکی از بزرگ ترین، فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران است که از مهم ترین خصوصیت شاخص و متفاوت کوه نمکی جاشک می توان به نوع نمک های این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصربه فرد، آبشارها و بلورها اشاره کرد.

این گنبد نمکی در نزدیکی روستاهای جاشک و گنخک و در فاصله 55 کیلومتری شهرستان دیر قرار گرفته است. برای رسیدن به این منطقه از فاصله سه کیلومتری بعد از روستای گنخک جاده خاکی را به سمت گنبد پیش بروید تا به گنبد جاشک برسید.

سکوت بندر

یادش به خیر، چقدر ساکت و آرام بود و خموش، اگرچه لنجی که فقط صیادی است، و یکی - دو قایق شب ریچی، و بی تابی که پر از اعجاز است، با جاشوانی مهربان و شکیبا، و دیگر هیچ، به چه آسانی، همه چیز، مهربانی، ماهی گیری، دل زدن به دل امواج شبانگاهی...

عبدالحکیم بهار بلوچ